آشنایی با جنگل های زاگرس(جنگل های بلوط) - مجله اینمن

جنگل های بلوط منطقه زاگرس از منتهی الیه شمال غربی ایران (استان آذربایجان غربی) آغاز و سپس غرب (استان های کرمانشاه، ایلام، چهارمحال و بختیاری، خوزستان و لرستان) و جنوب غرب ایران (استان های کهگیلویه و بویراحمد و فارس) را طی می نماید. در بین 11 استان واقع در ناحیه رویشی زاگرس، استان های فارس، لرستان و خوزستان مقام های اول تا سوم را از نظر وسعت رویشگاه های جنگلی و درختی دارند.

جنگل های زاگرس با گستردگی در 11 استان کشور با 6 میلیون هکتار مساحت، 40 درصد جنگل های ایران را تشکیل می دهند که حدود 70 درصد تیپ گونه های جنگلی زاگرس را بلوط ها شامل می شوند.

بارندگی این ناحیه از 600 میلی متر در قسمت های شمالی تا 300 میلی متر در جنوب غرب در نوسان است. اقلیم منطقه نیز مدیترانه ای نیمه خشک با زمستان های سرد است.

از سایر گونه های درختی این جنگل ها می توان به افرا، کیکم، بنه، زبان گنجشک، گلابی وحشی، ولیک، ارغوان، انواع بادام و غیره اشاره نمود.

به طور کل می توان گفت جوامع بلوط در ارتفاع 650 تا 2400 متر از سطح دریا حضور دارند که بالاتر از این ارتفاع جوامع ارس و پایین آن جوامع بنه - بادام ظاهر می شوند. فرم غالب جنگل شناسی، جنگل های شاخه زاد بوده و این دلالت بر تخریب ناشی از حضور طولانی مدت جوامع انسانی دارد.

متأسفانه به دلیل رشد جمعیت در قرن اخیر و احتیاج جنگل نشینان به سوخت، منبع غذایی برای دام ها و زمین های کشاورزی بهره برداری غیراصولی از این جنگل ها به کلی چهره آن ها را دگرگون نموده است و به جز در نقاطی معدود نشانی از انبوهی سابق این جنگل ها نیست.

در ایران بلوط مهم ترین و فراوان ترین گونهٔ درختی موجود در غرب کشور، به ویژه در منطقه زاگرس محسوب می گردد. سلسه جبال زاگرس، وسیع ترین و اصلی ترین رویشگاه گونه های مختلف بلوط در ایران بوده و به همین دلیل این منطقه از اهمیت بسیار ویژه ای برخوردار است.

یونانی ها، از دیر باز، پشتکوه کنونی را که ایرانیان پاطاق می گویند، به نام زاگرس می نامیدند. این نام به مرور زمان به سرتاسر کوه هایی که در دنباله کوه های ارمنستان، از منتهی الیه شمال غربی ایران آغاز و سپس غرب و جنوب غرب ایران را طی می نماید تعمیم داده شد.

گونه های مختلف بلوط نسبت به تغییرات آب و هوایی حساس، ولی در مجموع جنس بلوط سازش اکولوژیک و میزان بردباری بسیار زیادی داشته به طوری که تغییرات درجه حرارت را در گستره 31- تا 45+ درجه سانتیگراد و بارندگی 250 تا 1000 میلی متر را تحمل می نمایند.

مناسب ترین زیستگاه بلوط مناطقی با بارندگی 350 تا 750 میلی متر بوده که در آن بیشترین گسترش را دارد. رویشگاه گونه های این جنس از جلگه تا ارتفاع 2700 متر از سطح دریا گسترش داشته و هر چه اقلیم خشک تر می گردد، درختانی کوچک تر و با قطری کمتر ایجاد می شوند.

گونه های این جنس روی خاک های عمیق و حاصلخیز تا خاک های سطحی و کم عمق و اکثراً روی خاک های قلیایی رشد می نمایند.

در خصوص تعداد گونه و زیر گونه های بلوط در منطقه زاگرس اختلاف نظرهای زیادی بین محققین مختلف وجود دارد ولی توافق عمومی بر وجود سه گونه مهم بلوط (دار مازو، بلوط ایرانی و یوول) در این منطقه است. گونه یوول خاص مناطق مرتفع با خاک های حاصلخیز و عمیق بوده و گسترش آن از آخرین حد شمالی زاگرس آغاز و تا سرانجام یافتن محدوده جنگل های مریوان (هم مرز با پاوه در استان کرمانشاه) سرانجام می یابد.

گونه دار مازو از شمال غربی زاگرس تا منطقه گهواره در استان کرمانشاه گسترش یافته و بعد به صورت لکه های بسیار کوچک و پراکنده در استان لرستان به چشم می خورد. بلوط ایرانی از شمال غربی تا جنوب شرقی سلسه جبال زاگرس و در تمام جهات، ارتفاعات و روی انواع خاک ها گسترش دارد، به عبارت دیگر، این گونه نسبت به دو گونه قبلی از بردباری و نرمش اکولوژیک بیشتری برخوردار است. گونه بلوط ایرانی تنها گونه بلوط موجود در سه استان ایلام، کهگیلویه و بویراحمد و فارس است.

صرف نظر از مجموعه عوامل غیر زنده و دخالت های غیر عالمانه انسان که موجب خسارت به پوشش های گیاهی می شوند، بندسرانجام و به ویژه حشرات از مهم ترین عواملی هستند که در شرایط نامطلوب اکوسیستمی (به ویژه تنش های رطوبتی و حرارتی)، جمعیت آن ها دچار طغیان های موضعی، دوره ای یا نسبتاً طولانی می شوند.

جمعی از مردم و رسانه های منطقه زاگرس، روز هفتم فروردین ماه را به نام روز پاسداشت جنگل های بلوط نام گذاری نموده اند، این اقدام به دنبال وخیم شدن شرایط بلوط های زاگرس به دنبال پدیده زوال بلوط و تأثیرات مخرب ریزگردها و سایر عوامل انسانی و طبیعی تهدیدنماینده درختان بلوط، به منظور جلب حمایت ها و مشارکت های مردمی برای حفظ این منابع اجرا شده است.

در این روز مردم به هواداری از درختان بلوط به دل طبیعت می فرایند و با نمادها و لباس های محلی و پلاکاردها و امثال آن می کوشند توجه عموم را به این منابع ارزشمند طبیعی کشور جلب نمایند.