آشنایی با هنر فیروزه کوبی - مجله اینمن

ساخت بدنهو نشاندن لاک

برای ساخت بدنه ظروف یا شئ مورد نظر از فلزاتی مانند مس، برنج، نقره و … استفاده می شود که البته عمده کارهایی که امروز مشاهده می کنید مس و یا برنج هستند. ظرف یا شئ زیرساخت تحت نظر استادی که اصطلاحا به او خم کار می گویند، انجام می گیرد. در این مرحله یکی از نکته های مهم این است که ضخامت زیرساخت در تمام قسمت ها یکی باشد. این ضخامت بسته به نوع زیر ساخت معمولا بین 0.3 سانتی متر تا 1.5 سانتی متر می رسد. مرحله دیگری که در این قسمت مورد توجه می باشد به نکر کاری معروف است. در این مرحله بخش هایی که قرار است فیروزه کوبی شود، با زاویه 90 درجه حدود 2 تا 3 میلیمتر پایین می رود. نکر کاری به منظور افزایش استکحام شئ انجام می شود. فیروزه هایی که در این هنر استفاده می شود معمولا از معدن های فیروزه نیشابور تهیه می شود. قیمت فیروزه ها بر اساس رنگ، میزان و .. معین می شود که ابتدا کمی دارای ناخالصی و خاک هستند که باید قبل از شروع به کار آن ها شسته شوند.

در مرحله بعد لاک را که لایه لایه است می کوبند و بعد از آن پودری به رنگی بین قهوه ای و طلایی به دست می آید. پودر آماده شده را سپس با کالیفن ترکیب می نمایند. نسبت هایی که میان کالیفن و لاک است را استادکاران به خوبی می دانند، زیرا اگر این نسبت جابجا شود، مشکلاتی از قبیل بروز حباب های ریز روی کار به وجود می آید. برای نشاندن لاک روی شئ یا ظرف، ابتدا آن را حرارت می دهند و بعد از آن ترکیب لاک و کالفین را در محل مورد نظر ریخته و تا زمانی که ذوب شود حرارت می دهند. با تکرار این عمل، لایه مورد نظر آماده فیروزه کوبی می شود. در این مرحله نیز استادکاران بسیار دقت عمل به خرج می دهند زیرا اگر کمی حرارت زیاد از حد شود لاک خاصیت چسبندگی خود را از دست خواهد داد.

گذاشتن فیروزه روی زیرساخت

همانطور که گفته شد، سنگ های فیروزه قبل از انجام کار باید شسته شوند. برای یک فیروزه کوبی خوب، سپس فیروزه ها لانه بندی شده و بر اساس اینکه برای چه ظرف یا بدنه ای قرار است انجام گیرند، درشتی و کوچکی آن ها انتخاب می شود. معمولا برای نشاندن سنگ ها ابتدا فیروزه ها را در پایین و بالای آن ها قرار داده و قسمت های میانی بعدا درست می شوند. نشاندن فیروزه ها کار بسیار پر دقتی است که به مهارت خاصی احتیاج است. برای مثال وقتی فیروزه ها با فاصله کمتری از هم قرار می گیرند، بعد از اتمام کار، ظرف مورد نظر بسیار زیباتر و چشمگیرتر خواهد بود. برای چسبیدن فیروزه به ظرف ابتدا آن را به میزان کمی حرارت می دهند تا مخلوط لاک و کالفین کمی نرم شود و سپس فیروزه ها را به آن می کوبند.

زمانی که فواصلی میان سنگ ها وجود دارد حرارت را کمی افزایش می دهند تا بعد از ریختن پودر لاک بیشتر، سنگ های ریزتری را (معمولا با دست) در میان فاصله های خالی بگذارند. استاد فیروزه کوبی معمولا با دست سطح فیروزه ها را فشار می دهد تا آن ها کاملا به زیرساخت مورد نظر بچسبند.

پرداخت کار

مرحله بعد هنر فیروزه کوبی پرداخت و ساییدن سنگ ها است. این عمل به وسیله یک صفحه ساب یا سمباده صورت می گیرد. علت انجام این مرحله این است که فیروزه ها باید سطح یکدستی داشته باشند که هم ظاهر آن زیبا باشد و هم از کنده شدن فیروزه های روی ظرف جلوگیری شود. وقتی استادی در حال سابیدن فیروزه ها می باشد، بسیار باید دقت عمل به خرج دهد زیرا سابیدن زیاد آن ممکن است منجر به گود شدن قسمت از بدنه شود.

مواردی پیش می آید که حتی بعد از سرانجام یافتن تمام این کارها، فیروزه ای از ظرف جدا می شود. در این مواقع برای قسمت مورد نظر باید ترمیمی به وسیله به کارگیری مجدد پودر لاک و فیروزه کوبی صورت گیرد. در انتهای این مراحت یک سمباده نرم تر برای یک دست و صیقلی شدن کار، استفاده می شود.

زدن پلی استر

آخرین مرحله از هنر فیروزه کوبی را می توان زدن پلی استر نامید که به عنوان پوششی برای حفاظت از فیروزه ها به کار می رود. البته افراد در این مرحله سلیقه های مختلفی دارند. معمولا بعضی فیروزه کوب ها را بدون پلی استر و بعضی دیگر با زدن آن می پسندند. پلی استر یک نوع شفافیت به کار می بخشد که علت دو دستگی سلیقه ها نیز شاید همان باشد. به هر حال اگر شخصی نخواهد به کارش پلی استر زده شود، می توان گفت که مرحله پرداخت کار آخرین مرحله فیروزه کوبی است.

کاربرد این هنر همانطور که گفته شد می تواند کاربردی و تزیینی باشد. شما می توانید زیورآلات، ظروف، تابلوها و … را ببینید که در آن هنر فیروزه کوبی به کار رفته است. حتی بر روی خوش نویسی های متفاوت نیز این هنر جای گرفته است. اساتید زیادی بر این هنر تسلط دارند که از جمله آن ها می توان یوسف حکمیان (می توان گفت شروع نماینده این هنر)، حاج داداش،سلیمان صدیق پور، محسن قربانی، روبن یروشالمی و الیاهو را نام برد.