شب یلدا شه و چله در کردستان - مجله اینمن

اصلی ترین ویژگی شب چله، گردآمدن خانواده ها با هماهنگی قبلی در کنار هم است به صورتی که معمولاً یک هفته قبل آن معین می گردد که شب چله این سال در خانه چه کسی جمع شوند. در خانواده هایی که پدر، در قید حیات باشد معمولاً فرزندان با عروس ها و دامادها شب چله را در آنجا می گذرانند. اما چون خانواده پدرخانوم پدر شوهر مطرح است معمولاً نوبت را رعایت می نمایند

. اما به هر صورت که باشد اصل بر جمع شدن چند خانواده در کنار هم است که اگر این تجمع صورت نپذیرد، با وجود رعایت تمام دیگرْ ویژگی های شب چله که شامل غذای شام و میوه و تنقلات خاص می گردد، نمی توان گفت که در آن خانه، مراسم جشن شب چله برگزار شده است.

در تدارکات این جشن، سنندجی ها چند ماه قبل از شب چله، خربزه های کوچکی را که از روستای سراب قامیش تهیه می گردد را در تفاله سرکه می اندازند تا برای این شب کالَک تورش (خربزه ترش) که از اصلی ترین موارد سفره است را داشته باشند. هم چنین چند ماه قبل از زمستان، خوشه های انگور را در زیرزمین یا در سایه، نخ نموده و از سقف آویزان می نمایند که به آن آنو (با نون مفخم) می گویند.

غذای این شب عموماً دلمه برگ مو و کلم است که گوشت را لابه لای آن می گذارند. سفره شب چله علاوه بر دلمه، شامل رب انار و شیره ی انگور، دوغ، ماست، روغن و کره محلی، پیاز و خربزه ترش است. امروزه در کنار دلمه برگ مو و کلم، دولمه فلفل سبز و بادمجان نیز تهیه می گردد. بعد از صرف شام، کالَک ترش را قاچ نموده و میل می نمایند.

بعد از خوردن غذای چرب و سنگین شب چله، میل کردن این خربزه ترش، هضم غذا را آسان کره و باعث می گردد بقیه ی شب نیز بتوان از تنقلات متنوع و میوه های رنگارنگ شب چله نیز استفاده کرد. گفتنی است آب داخل خربزه را نیز که مزه ترش و شیرین می دهد را جداگانه در ظرفی ریخته و تقسیم می نمایند.

در کردستان، در هر محله ای اگر خانواده هایی وجود داشته باشند که استطاعت اقتصادی مناسبی برای برگزاری این مراسم نداشته باشند، از طرف دیگران برایش شام برده می گردد. هم چنین چون در بازار کالَک تورش به تعداد کافی نیست و معمولاً گران است، اگر زن منزل، در همسایگی یا در فامیل بداند زن حامله ای وجود دارد، حتماً از آن خربزه ترش برایش خواهد برد. هم چنین در این شب اگر همسایه ها مایل باشند از غذایی که تهیه نموده اند به همدیگر می دهند که به آن کاسه هاوسا می گویند.

در گذشته قبل از خوردن یا بعد از صرف آن، بزرگان فامیل داستان ها، متل ها و افسانه های قدیمی تعریف می کردند. امروزه در روستاها، حکایت گویی هم چنان پابرجا مانده و پدربزرگ ها و مادربزرگ ها داستان هایی مانند خاتون زمهریر را برای نوه هایشان در این شب طولانی و تاریک و سرد زمستانی تعریف می نمایند. هم چنین در گذشته خواندن شاهنامه، گلستان و بوستان و اسکندرنامه معمول بوده است.

از دیگر تمهیدات برای گذران این شب، انجام بعضی بازی های محلی است. مشهورترین این بازی ها در کردستان گوروابازی یا جوراب بازی است. بازی دسته جمعی که شرکت نمایندگان به دو گروه تقسیم می شوند و دارای هیجان بسیار زیادی است. همه مهمان ها می توانند در این بازی شرکت نمایند و معمولاً انجام آن با ابراز هیجانات افراد همراه است و چند ساعتی از شب را به خود اختصاص میدهد.

سپس نوبت به خوردن تنقلات و خشکبار می رسد. انجیر خشک، برگ گلابی، برگ زردآلو، هسته زردآلو که همراه با سماق حرارت دیده، توت خشک، تخمه بو داده کدو، و هم چنین گندم برشته که با شیره گز مخلوط شده و به صورت گلوله های کوچکی درآمده از جمله خشکبارهای شب چله است.

اما میوه های شب چله که شامل هندوانه، سیب، گلابی، به، انار و آلو می گردد از ضروریات شب چله است. در بعضی از خانواده ها برای خوردن میوه های شب چله سفره می اندازند و در بعضی دیگر به روال امروزی است. هندوانه از جمله میوه هایی است که حتماً باید سر سفره باشد و چون فصل آن سر رسیده معمولاً هندوانه های خوبی از آب درنمی آیند. خوردن هندوانه به نوعی وداع و خداحافظی با فصل گرماست و پیشوازی از زمستان محسوب می گردد. هم چنین در اعتقادات محلی خوردن آن را در این شب باعث قوی شدن بدن در مقابل بیماری های زمستان می دانند.

از رسم های جالبی که در این شب در کردستان رایج است می توان به خوانچه بردن از طرف خانواده پسر برای نامزدش، نام برد. در این خوانچه ها باید تمام موارد ذکر شده در بالا از شام گرفته تا خشکبار و میوه را برای خانواده عروس ببرند به صورتی که آن شب، خانواده عروس برای برگزاری شب چله هیچ اقدامی ننموده باشد. علاوه بر دلمه، در سنندج رسم است رشته پلو نیز در خوانچه ها گذاشته گردد. هم چنین علاوه بر مواردی که گفته شد، هدیه ای گران بها که معمولاً پارچه یا قطعه ای طلا است نیز برای عروس خانم برده می گردد.

رسم دیگری وجود دارد به نام شه و زمسانی که در آن عروس اولین شب چله را در خانه شوهر تجربه می نماید؛ و آن به این معناست که این بار خانواده عروس باید خوانچه هایی را که تمام نیازهای شب چله خانواده داماد را رفع کند را به منزل دامادشان ببرند.

در سال های گذشته در روستاهای کردستان، در شب چله، مراسم شال انداختن نیز اجرا می شد. در این رسم از روزنه های بالای بام ها که نقش هواکش و نورگیر را دارند، جوانان روستا شال های لباس شان را پایین می فرستند تا صاحبخانه هدیه ای به مناسب شب چله در آن بگذارد.

هم چنان که در قبل نیز اشاره شد، ویژگی اصلی شب چله، جمع شدن خانواده ها در کنار هم است. در این جمع شدن هاست که بسیاری از کدورت ها رفع می گردد و مخصوصاً امروزه که خانواده ها کمتر همدیگر را ملاقات می نمایند، فرصت مناسبی است برای تجدید دیدار.

شب چله از زیباترین شب ها در مناسبت های اجتماعی است که یک نفر می تواند تجربه کند. صدای خنده و شادی و سرور از هر خانه ای شنیده می گردد و زمزمه های روایت حماسه ها و داستان ها، گرمابخشِ سردی شب یلداست.