نظر ناظر پروژهٔ مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله چیست؟ - مجله اینمن

جهت دریافت خدمات تعمیرات ساختمان با گروه ساختمانی آبان در ارتباط باشید.

به گزارش خبرنگاران به نقل از ایسنا، انتقادها تا جایی پیش رفت که اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور از وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خواست با تبیین و تشریح دقیق اقدامات صورت گرفته، دغدغه علاقه مندان و صاحب نظران نسبت به مرمت این مسجد تاریخی را مرتفع سازد و شخصاً بر این امر نظارت مستمر داشته باشد. اگرچه دیدگاه یکی از اعضای هیئت اعزامی از سوی علی اصغر مونسان به اصفهان برای بازدید از پروژهٔ مرمتی گنبد مسجد شیخ لطف الله نیز منتقدان را قانع نکرد.

بر آن شدیم تا انتقادهایی را که به مراحل مختلف این پروژه وارد شده، از دیدگاه منصور عسگری خوراسگانی ناظر پروژه مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله و کارشناس نظارت بر پروژه های تزئینات کاشی کاری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان، دارای دکترای مدیریت ساخت و دانش آموختهٔ کارشناسی حقوق و کارشناسی ارشد مهندسی عمران آنالیز کنیم. اظهاراتی مفصل و ادامه دار، که خوانش آن نتایج قابل توجهی را برای علاقه مندان به بحث مرمت گنبد شیخ لطف الله خواهد داشت. مشروح گفته های او چنین است:

در مورد مسجد شیخ لطف الله اظهارنظرهای بسیاری شده است. دوستانی می گفتند که مسجد شیخ لطف الله فرونشست دارد، دوستانی می گفتند مشکل سازه ای دارد. این ها در چهارچوب حرف است. به هرحال اعتباری برای مسجد شیخ لطف الله در نظر گرفته شد که کاشی هایش آنالیز شود. بخشی از کاشی های گریو گنبد ریخت که بخشی از آن توسط واحد امانی اداره کل مرمت شد و آنالیز ها نشان داد که آسیب فراتر از این حرف ها است و کاشی ها در اکثر بخش­ها جداشده اند.

وقتی کاشی های گریو گنبد ریزش کرد، ازنظر مسائل حفظ ایمنی و جلوگیری از وارد آمدن آسیب به مردم هم که شده، ضروری بود به مرمت آن ورود کنیم. پس از آنالیز طرح­های مرمتی مختلف که انجام گرفت، سعی شد روش اجرا و ترکیب مصالح مورد استفاده را بهتر کنیم، ضخامت دوغاب ها که درگذشته زیاد بود را کم کردیم تا بتوانیم ضعف ها را پوشش دهیم. قسمت هایی از کاشی ­های گریو که ریزش نموده بود را نیز به صورت موضعی ترمیم کردیم.

وقتی ملات زیر کاشی فرسوده و پودر شده و چسبندگی ندارد با تزریق موضعی شاید یک یا دو سال پابرجا بماند ولی دوباره آسیب می بیند و به همین دلیل است که ما باید مسائل را در کنار هم ببینیم. در مدیریت پروژه باید هزینه، زمان و کیفیت را با هم ببینیم و مسائل اجتماعی را هم در نظر بگیریم که آیا این پروژه منجر به مسائل اجتماعی و نگرانی­های عمومی می شود؟ آیا کاهش رونق اقتصادی داریم؟ و مسائل مختلف دیگر که باید قبلاً آنالیز شود.

مرمت موضعی برای گنبد پاسخگو نبود

این را باید گفت که اگر مرمت گنبد شیخ لطف الله الان آغاز نمی شد دو سال دیگر حتماً باید انجام می شد آن هم زمانی که با ریزش بیشتر کاشی­ ها روبرو می شدیم. متأسفانه کاشی­ها چین خورده و ملات چسبندگی خود را از دست داده است و کاشی ها جداشده اند. من هم ابتدا نگاهم به مرمت گنبد موضعی بود و دیدی که از پایین داشتم فکر می­کردم این قابلیت وجود دارد که به صورت موضعی آن را مرمت کنیم اما با دیدن و آنالیز بیشتر به این نتیجه رسیدیم که با مرمت موضعی شاید عمر کاشی را تنها دو سال افزایش دهیم.

مرمت اضطراری است، اساتید فوریت را درک نمی نمایند

بعضی موضوعات هست که باید بلافاصله به آن فکر شود اما وقتی از بسیاری حضرات و اساتید نظرخواهی می ­شود تازه می خواهند پژوهش نمایند و قرارداد ببندند! فوریت را درک نمی نمایند که مرمت اضطراری است. به هرحال وقتی گریو گنبد مسجد شیخ لطف الله آسیب دید، قراردادی با عنوان مرمت کاشی­ های ایوان ورودی و گنبد مسجد شیخ لطف الله آماده شد.

به سمت نوسازی نرفتیم

همه، استاد رحمت الله رضایت را به عنوان استادی چیره دست در طاق زنی و رسمی­بندی می شناسند و ایشان واقعاً در این حوزه متخصص هستند، طاق زنی ها و رسمی بندی در تالار تیموری را استاد رضایت کار کردند و هیچ کس جز ایشان نمی­توانست واقعاً در این حد به خوبی کار کند. در مسجد جامع عتیق و مدرسه مظفری هم کار بسیاری انجام داده اند. اما شاید نگاه مرمتی ایشان نسبت به نگاه تخصصی شان کمی ضعیف تر باشد فرزندان ایشان هم با توجه به تجربه کار تخصص عمران دارند؛ اما با همهٔ این موارد سعی شد پروژهٔ گنبد مسجد شیخ لطف الله با نگاه مرمتی پیش برود و واقعاً هم به سمت نوسازی پیش نرفتیم.

پروژهٔ مرمت، جمعی پیش رفت

پروژهٔ مرمت گنبد به صورت جمعی جلو رفت، بخش هایی را من نظارت داشتم و بخش هایی از آن نیز ناظران دیگری داشت و یا توسط مدیریت پایگاه که خود تخصص دکترای مرمت آثار دارد تصمیم گرفته شده است و این کار به صورت جمعی بوده است.

20 درصد از تغییر رنگ غیرقابل گریز بوده و از بقیه می شد جلوگیری کرد

20 درصد از تغییر رنگ گنبد مسجد شیخ لطف الله غیرقابل گریز بوده است و بعد از هر مرمت تغییر رنگ اتفاق می افتاد، چون اولاً سطح را دوباره یکنواخت و تخم مرغی نموده و بندکشی اتفاق می افتد که می تواند سطح را سفیدتر کند و اما بخشی دیگر از تغییر رنگ به تصمیمات گرفته شده از سوی مجری و مدیریت پایگاه برمی شود که می شد از آن ها جلوگیری کرد. البته نمای ساختمان هم بعد از مدتی به دلیل باران های اسیدی تغییر رنگ پیدا می نماید که در بناهای جدید برای مقابله با این موضوع از پوشش های آب گریز استفاده می نمایند. در مورد گنبد مسجد شیخ لطف الله ملات موجب تغییر رنگ گنبد نشده است.

تغییر رنگ ترک مرمت شده شاید دو سال طول بکشد

وقتی دوغاب داده شده، بخشی از دوغاب بر روی سطح آجر آمده و تغییر رنگ بخشی از آن به همین دلیل است. البته به مرور تغییر رنگ اتفاق می افتد اما نه با دو یا سه باران بلکه شاید دو سال طول بکشد و بخشی از دلیل آن هم برمی شود به لایه های گچی که روی کار را گرفته است. این دوغاب صد درصد به مرور از بین می رود چون چسبندگی گچ بعد از روبرو شدن با رطوبت از بین می رود و اگر نمی شد گنبد به مرمت احتیاج پیدا نمی کرد ولی زمان می برد.

می شد از دوغاب استفاده نکرد

در این پروژه دوغاب می توانست اجرا نشود. این تشخیص دوستانی بود که تأیید و اجرا کردند. پارچه ها در قالب، یکنواخت است و وقتی می خواهیم پارچه ها را روی گنبد نصب کنیم در شرایط واقعی احتیاج به عقب جلو کردن و انگشت زنی کاشی کار دارد که این پارچه دقیقاً درگیری و یکنواختی پیدا کند و به همین دلیل بین پارچه کمی فاصله ایجاد می شود و ازاین رو احتیاج به دوغاب نداریم اما برای اینکه فاصلهٔ بین پارچه ها پر شود و رطوبت نفوذ نکند و آسیب نزند دوغاب استفاده می شود.

در کار کاشی لعاب دار دوغاب ریخته می شود و وقتی کل سطح تمام می شود کل آن دوغاب ریخته می شود و بعد سطح با پارچه و گونی پاک می شود تا جاهایی که فاصله است پر و یکدست­تر شود و نفوذ رطوبت در این قسمت ها را نداشته باشیم؛ اما در زمینه های آجری بهتر بود از بندکشی استفاده می­شد که خیلی کار زمان بری است چون فاصله میلی متری بین پارچه های ایجاد می شود و با بند راحت پر نمی شود و می شد پیش بینی های بهتری شود که وقتی دوغاب اجرا شد روی آجر ماندگار نشود.

گچ، تنفس بنا را ممکن می نماید

بعضی می گویند دوغاب راه تنفسی گنبد را بسته است درحالی که این سخن، درست نیست. این اصطلاحاتی است که در معماری سنتی وجود دارد و چون مصالح، سنتی است، تنفس گفته می شود و به این معناست که اگر رطوبتی در این فضا نفوذ کرد که نفوذ هم می نماید بتواند تنفس کند و رطوبت را از خودش خارج کند و دوباره به حالت خشک برسد. به هرحال ملات ها قابل نفوذ هستند آجر و گچ از مصالحی هستند که فوق العاده نفوذپذیرند. آب به راحتی در خود گچ نفوذ می نماید که بدین منظور می توان وزن اشباع و غیراشباع گچ را اندازه گرفت، هوا هم خیلی راحت تر از آب به گچ نفوذ می نماید و گچ برخلاف مصالح پایه سیمان این قابلیت را دارد که تنفس بنا را امکان پذیر کند و برای همین سعی می کنیم در پروژه های مرمتی از مصالح پایه سیمان استفاده نکنیم چون رطوبت و هوا از سیمان عبور نمی نماید و به بنا آسیب می زند.

گچ استفاده شده در این پروژه ترکیبی است؛ گچ قرمز اصفهان یکی از گچ های خوب است که کارکرد آن در ساختمان سازی به عنوان ملات است و در ترکیب با خاک و گچ های دیگر استفاده می شود. در این پروژه چون ما از گچ زنده و دوغاب گچی استفاده کردیم و با توجه به این موضوع که هر گچ برای خودش قابلیت های متفاوتی دارد به همین دلیل از گچ ترکیبی استفاده شد. گچ اصفهان ازنظر زمان گیرایش با گچ سمنان تفاوت دارد و ما آن ها را در ترکیب با هم استفاده می کنیم و فقط گچ سرخه نبوده است چرا که گچ سمنان مقاومت و گیرایش بهتری دارد ولی گچ اصفهان ازنظر قابلیت کارکردن بهتر است و به این ترتیب این دو گچ با نسبت معینی ترکیب می شود تا قابلیت ها را برای کار ایجاد کند.

اهمال و ایراداتی هست اما کلیت کار خوب پیش رفته

درمجموع در این پروژه ایرادات وجود دارد. با اینکه ناراحتی زیادی در این پروژه وجود داشته و سعی نموده ایم این پروژه به دور از حواشی جلو رود ولی کار پروژه خوب جلو رفته است، یک سری ضعف ها در خاتمه پروژه رخ داده است که بخشی از آن ها غیرقابل گریز بود اما می­شد آن ها را مدیریت کرد و می شد بعضی اقدامات توسط تیم اجرایی و تصمیم گیرندگان انجام نشود. اهمال هایی هم بوده اما کلیات کار روال درستی بود که با صبر و حوصله پیش رفت. در بعضی قسمت­ها کمی دقت های بیشتری می طلبید اما نه کاشی ها و نه قوس گنبد آسیبی ندید و تقریباً شرایط موجود خود را در پیاده سازی داشت. فاصله های بین ترک ها هم قابل اصلاح است و باید ترک به ترک روی خط نصف ترک ها مرمت موضوعی داشته باشیم که جزء اصول کار است. استاد رضایت به عنوان یکی از استادان حاذق و قابل احترام است اما بخشی از کار بالاخره کار کاشی کاری است. کاشی کاری یکی از هنرهای اصیل اصفهان و ایران است. در اصفهان هفت کارگاه فراوری کاشی داریم که اکثر فراوریات کاشی کل ایران را انجام می دهند. بالغ بر 500 کارگاه کاشی کاری کار کاشی انجام می دهند که مصالح خود را از کارگاه های فراورینماینده می گیرند، همه آن ها نمی توانند هر کاری انجام دهند یکی فقط معرق کار است، یکی فقط کاشی تراش است، یکی مقرنس کار خوب است، یکی فقط معرق اسلیمی کار می نماید و یکی فقط کتیبه، هر حوزه ای متخصص خودش را دارد هرچند هستند اساتیدی که در حوزه­های مختلف توان و سابقه اجرای کار را دارند.

راحت نگوییم گنبد را خراب نموده اند

این موضوع هم مهم است که خیلی راحت نگوییم چیزی خراب شده و گنبد را خراب نموده اند! نه. ایراد دارد و باید هم معین شود که این ایرادها کجاست اما اینکه بدون دیدن و نگاه، کلیت را زیر سؤال ببریم درست نیست.

نمی توانیم پیش بینی کنیم زمان تکمیل پروژه چقدر طول می کشد

در بحث زمان بندی پروژه عوامل مختلفی دخیل است. کار گنبد بسیار سخت است و با توجه محدودیت هایی که ما داریم محدودتر هم می شود چرا که در بُعد اقتصادی اصلاً نمی دانیم چه اتفاقی می افتد. مرمت هر ترک گنبد مسجد شیخ لطف الله را می شود سه ماهه هم کار کرد اما اعتبارش باید باشد و پیچیدگی های درون سیستمی و برون سیستمی هم وجود نداشته باشد. به جمع و هماهنگ شدن همه شرایط احتیاج است تا بتوان کار را سریع تر پیش برد. ما به عنوان متولی امر حتی نمی توانیم پیش بینی کنیم که زمان پروژه چه مدت طول خواهد کشید.

• آنالیز وضعیت گنبد شیخ لطف الله
• حال ناخوش گنبد جهانی اصفهان